VÀI SUY NGHĨ VỀ ĐẠO ĐỨC & QUY CHẾ ĐỐI VỚI NHÂN VIÊN THƯ VIỆN TRONG XÃ HỘI

Giá trị của nghề thư viện chủ yếu phụ thuộc vào khả năng hình thành một hình ảnh tốt đẹp trong con mắt của công chúng và những nhà lãnh đạo, những người lập nên những chính sách quốc gia về thông tin ở mỗi nước. Nhằm đề ra những chính sách có ý nghĩa làm nền tảng cho hành động của Chính phủ hướng vào việc sáng tạo, khuyến khích, hỗ trợ và phối hợp các dịch vụ thông tin, bảo đảm việc truy cập và sử dụng thông tin làm kim chỉ nam cho công việc giám sát và quản lý chu kỳ sống của thông tin, các chính sách này có thể trông cậy ở đầu vào và sự hỗ trợ từ tiếng nói thống nhất của những người làm nghề thư viện có năng lực quản lý thông tin.

Ở Việt Nam hiện đang có hàng ngàn, hàng vạn thư viện lớn-nhỏ và tương tự, cũng có hàng vạn cán bộ thông tin-thư viện trong các cơ quan, đơn vị, trường học.... trong cả nước. Song đã từ lâu, nói về chuẩn mực đạo đức cho người làm nghề thư viện - một tiêu chí chung & cần thiết nào đó – chúng ta cũng chưa hề có! Đúng ra chúng ta cần phải biết mục đích của chúng ta trong xã hội mà nghề nghiệp của chúng ta đóng một vai trò khá quan trọng. Ví dụ công chúng hiểu rằng chức năng của bác sĩ trong xã hội là bảo vệ sức khoẻ, sinh mạng và duy trì tiêu chuẩn chăm sóc sức khoẻ cho tất cả cộng đồng, dân cư. Nghề luật sư có trách nhiệm bảo vệ công lý theo pháp luật và đảm bảo hệ thống pháp luật hoạt động hiệu quả mà không thiên vị bất kỳ nhân tố nào trong cộng đồng. Thế còn nghề thư viện ? Chúng ta cần nói rõ chức năng của chúng ta trong xã hội là gì ? Đôi khi thật khó nói về đạo đức khi mà các giá trị được nêu ra lại mâu thuẫn nhau. Tôi được biết thư viện công cộng ở Thủ đô Bắc Kinh đã có hẳn một quy chế cho người làm công tác thư viện nơi đây, nó gồm tới 48 điều; trong đó chủ yếu quy định về đạo đức, về hành vi, về ứng xử văn hoá của người làm công tác thư viện trong xã hội. Xem thế đủ thấy việc đề ra những chuẩn mực đạo đức tối thiểu cho người cán bộ thông tin-thư viện không phải là không quan trọng và cần thiết.

Thường thì chúng ta không biết đánh giá cao điều này: Chúng ta không chỉ là người làm công tác chuyên môn thư viện, là một chuyên gia, mà thực ra chúng ta còn có trách nhiệm cao trong việc đáp ứng những nhu cầu hiện thực của xã hội. Như trên đã nói, một người gặp vấn đề sức khoẻ sẽ đi gặp bác sĩ để được chữa bệnh; nếu bạn gặp vấn đề pháp lý, bạn tới hỏi ý kiến luật sư; còn nếu đó là vấn đề thông tin, hiển nhiên bạn phải tìm đến người làm nghề thông tin - thư viện. Trong tất cả các ví dụ nêu trên, một người chuyên nghiệp sẽ bắt đầu bằng cách đặt nhu cầu của khách hàng lên trên mọi yêu cầu khác. Đó là dấu hiệu đầu tiên của người hành nghề mang chuyên nghiệp. Sau đây là ý kiến của cá nhân tôi về những suy nghĩ về đạo đức và quy chế đối với nhân viên thư viện của chúng ta:

1./ Người làm nghề thư viện cần cam kết cung cấp đường dẫn truy cập thông tin những ý tưởng và những tác phẩm của trí tưởng tượng, bởi thư viện là cổng vào của tri thức, tư duy và văn hoá. Người làm nghề thư viện phải thể hiện khả năng đặc biệt trong việc lựa chọn, phân tích, tổ chức và gìn giữ, phân phối thông tin dưới tất cả các hình thức.

2./ Người làm nghề thư viện cam kết cung cấp hỗ trợ việc học suốt đời; sự phát triển văn hoá và khả năng ra quyết định độc lập của cá nhân và nhóm. Việc này bao gồm việc cung cấp mức độ dịch vụ tốt nhất đến tất cả người sử dụng thư viện thông qua nguồn tư liệu được tổ chức hợp lý và tiện dụng; các chính sách phục vụ công bằng; phương thức truy cập hợp lý và đáp ứng một cách nhành chóng, chính xác, đúng đắn và tinh tế tất cả các yêu cầu của người dùng tin/ độc giả.

3./ Người làm nghề thư viện cam kết bảo toàn những giá trị cốt lõi của xã hội và bảo đảm rằng: Việc lựa chọn cung cấp những tư liệu và dịch vụ thư viện sẽ do nguyên tắc nghề nghiệp chi phối. Người làm công tác thư viện có trách nhiệm bảo đảm và tạo điều kiện cho việc truy cập kiến thức và hoạt động trí tuệ. Với ý nghĩa như thế, thư viện và các cơ quan thông tin-thư viện càng ngày càng phải hoàn thiện việc thu thập, bảo tồn và cung cấp tư liệu vừa đa dạng, vừa phong phú cho người đọc trong toàn xã hội.

4./ Người làm nghề thư viện phải biết tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ và không bao giờ được tranh thủ quyền lợi riêng tư mà bắt người sử dụng/hoặc đồng nghiệp và các tổ chức đang thuê họ phải chịu chi phí.

5./ Cuối cùng, người làm nghề thư viện cần cố gắng để đạt đến sự toàn mỹ trong nghề nghiệp bằng cách duy trì và củng cố kiến thức và kỹ năng của họ, bằng cách khuyến khích đồng nghiệp cùng phát triển nghiệp vụ.

Trên đây là một vài suy nghĩ của cá nhân tôi về đạo đức & quy chế của nghề thư viện. Đó là những thách thức lớn đối với nghề thư viện của chúng ta, đồng thời cũng là những thách thức mà hầu hết thư viện các quốc gia đang phải đối mặt (thông qua tiếng nói của hiệp hội nghề nghiệp). Chúng ta có quyền chọn lựa để phản ứng một cách chủ động và quả quyết, hoặc phải chứng kiến nghề nghiệp của chúng ta – những nguyên tắc, nền tảng kiến thức, quy mô thực hiện và công việc – biến mất. Tương lai cho dịch vụ thông tin-thư viện có chất lượng cao đang là trách nhiệm & lương tâm, đạo đức của những người làm nghề thư viện trên phạm vi toàn thế giới – nghề bình dị mà cao quý- trong đó có cán bộ thông tin & thư viện ở Việt Nam./.

1.- Jenefer Nicholson, Giám đốc điều hành ALIA (úc): Thành lập một hiệp hội thông tin quốc gia – cơ cấu, tổ chức và phương thức tiếp cận toàn diện / Hội nghị chuyên đề về hiệp hội quốc gia các chuyên gia thông tin và thư viện tại Việt Nam (tháng 9/2002).

2.- TS. Robert Stueart, Chuyên gia tư vấn Thông tin – Thư viện Hoa Kỳ: Vai trò của nghề cung cấp thông tin và thư viện trong môi trường học tập. / Hội nghị chuyên đề về hiệp hội quốc gia các chuyên gia thông tin và thư viện tại Việt Nam (tháng 9/2009).